مثل بقیه آلرژی ها نوع تاخیری حساسیت دارویی هم می تواند شامل سیتوتوکسیسیتی وابسته به آنتی بادی باشد مثل ترومبوسیتوپنی وابسته به آنتی بادی و یا تشکیل کمپلکس ایمنی مثل سندروم شبه بیماری سرم که مثال هراین دو نوع مصرف آنتی بیوتیک ها است و نوع وابسته به ایمنی سلولی که ما در مورد این نوع اکنون به ارایه مطلب می پردازیم که تحت عنوان هیپرسنسیتیویتی تاخیری هم نام می برند که هرچند خود انواعی دارد ما وارد جزییات نمی شویم
انواع واکنش های تاخیری
فقط واکنش موضعی یا واکنش سیستمیک
مواجهه شدن با این واکنش های دارویی می تواند فقط پوست را درگیر کند یا توام با درگیری سیستمیک و احشا باشد ونوع دیگر تقسیم بندی به شدید ویا غیر شدید می باشد که بطور ملایم فقط پوست درگیرمی گردد (خارش پوست اغلب در همه انواع دیده می شود
در صورت مواجهه شدن اول باید به فکرواکنش تاخیری داروی باشیم وبلا فاصله به شدت بدتر شدن وشتاب این بدترشدن را بپرسیم ودر صورت شدید بودن در بیمارستانی مجهز بستری نماییم و نه تنها دارو یا داروهای مقصر را شناسایی کنیم بلکه سریعا قطع مصرف شود وداروهای مشابه هم مصرف نشود که این ممنوعیت تا آخرعمر با بیمار باید باشد وپیشنهاد دارویی جایگزین و گزارش این واکنش به مقامات لازم است وما آلرژیست ها مشاوره آینده آنها در مسیر زندگی دارویی آنها باشیم ونوعی پاسپورت دارویی برای بیماران تعریف کنیم ودر اکثریت موارد این داروهای مقصر بار اول مصرفشان است.
نوع فقط موضعی
ضایعات ماکولو پاپولار روی پوست است که خوشبختانه 90% واکنش های تاخیری دارویی است و بین4 الی 21 روز بعد ازشروع مصرف رخ می دهد البته در مصرف مجدد کمتر از 2روز ضایعات دیده می شود(تاریخ پایان مصرف در تعریف نوع تاخیری نقشی ندارد) ضایعات شبیه سرخک است(موربیلی فورم) با حال عمومی خوب از تنه شروع می شود وبا فشار برطرف می شود(بندرت روی پاها پورپوریک می شود و با فشار هم هنوز هست) واگر ضایعه target باشد درون آن پوست سالم است درگیری مخاط (دهان چشم بینی)ندارد و بدون هیچ درمانی هم ظرف 2هفته خوب می شود که با پوسته ریزی همراه هست
داروهای چون آمینوپنیسیلین ها و سولفانامیدها و کاربامازپین و آلوپیورینول ومسکن های غیر استیروییدی در ایجاد آن نقش دارند.
انواع دیگرفقط موضعی
کهیر مزمن تاخیری ضایعات لیکنویید اگزماتویید و واکنش دارویی ثابت که همیشه بار مصرف دارو ضایعه یک سان در محل وشدت و وسعت ایجاد می کند
آلوپیورینول سولفا نامید تتراسیکلین ومسکن غیراستروییدی ازعلل ایجاد مدل ثابت است وبندرت نوع ثابت وسیع وشدید رخ می دهد که شبیه نوع های شدید است ولی سیر خوبی دارد.
انواع شدیدیا سیستمیک
معمولا کشنده هستند ونیازمند بستری در بیمارستان وخوشبختانه نادر
- اریتم مولتی فرمال
از نامش پیداست که ضایعات پوستی شکل و اندازه وحتی حجم مختلفی دارند واکثراً به دنبال عفونت های هرپس (تب خال ) وکلایمدیا پنومونی است و فقط 20% از موارد آن ناشی از مصرف باربیتورارت ها (فنوبارب و..) وسیپروفلوکساسین ومسکن غیر استرویید وحتی آمینوپنیسلین ها ممکن است مخاط (دهان ) درگیر شود ولی بدون زخم که اگر پیشرفت نکند و زخم مخاط ندهد و... چندان هم شدید نشود - استیون جانسون سیندروم وتوکسیک اپیدرمال نکروزوان
درجاتی از یک بیماری هستند که کشنده ترین نوع است(30% مرگ آور) اریتم مولتی فرمی است با تب وبی حالی ودرگیری چشم وصورت که در شروع است ضایعات پوستی ابتدا ماکول های قرینه روی تنه ظاهر می شوند وسپس بدتر می شوند تارگت ها درونش زخمی برجسته وعمدتاً وزیکل و تاولی می شود ودرگیری مخاط چشم دهان واندام تناسلی رخ می دهد حین معاینه (حتی) اپیردم پوست از سطح زیرین جدا می شود ( علایم نیکولسکی)
احتمال درگیری اندام های تنفسی وگوارشی بطور کامل یا ناقص وجود دارد تا 10% درگیری سطح پوست اسیتیون جانسون است وبالای 30% تبدیل به اپیدرمولیزتوکسیک می گردد وبین این دو همپوشانی گویند
واگر به 90% رسید درماتیت اکسفولیاتیو نامند. - واکنش حاد عمومی پاسچولار
با قرمزی و سوزش پاچ های روی صورت یا زیر بغل وکشاله ران ظاهر میشود و تب هم شدید است و سریعاً تعداد زیادی جوش چرکی پدیدار می گردد که این پاسچول های شبه چرکی غیر فالیکول مو است والبته این جوش های چرکی استریل است سریعترین واکنش دارویی تاخیری است وکمتر از دو روز حتی کمتر از یک روز هم شروع می شود و ظرف 2هفته هم خوب می شود و80% موارد هم ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها است که اگر اشتباهی برای درمان آنتی بیوتیک دهیم بیمار بد تر می گردد. - هیپرسنسیتیویتی القایی دارویی
واکنش دارویی و ایوزینوفیلی با علایم سیستمیک نام دیگرآن است با تب و بی حالی ومفصل درد بزرگی غدد لنفاوی و هپاتواسپلینومگالی و حتی درگیری ریه ها وکلیه ها و در خون هم افزایش ایوزینوفیل و لنفوسیت ها (حتی غیر تیپیک) و افزایش مارکر های التهاب... شروع و ضایعات پوستی ازماکولوپاپیولار خفیف تا درگیری وسیع همه پوست با شدت زیاد می باشد تاخیری ترین واکنش دارویی است و2الی8 هفته بعد از مصرف دیده می شود وبسیار طولانی وپابرجا است وهفته ها طول می کشد و به آرامی خوب می شود و حتی فازهای بهبودی و عود دارد و درسیر بیماری خود ویروس های نهفته را نیز بیدار می کند که بر شدت بیماری می افزاید بیشتر در افراد مسن بالای60سال رخ می دهد و داروهای ضد تشنج مثل کاربامازپین عامل آن هستند. - واسکولیت دارویی
ایجاد خود ایمنی با داروها است که در پوست ضایعات پور پورا وشبه لوپوسی همراه با آرتریت والتهاب عضلات ویا درگیری کلیه وریه و در خون افزایش ANA وآنتی کاردیولیپین NK وافزایش ایمونوگلبیولین M وکاهش کمپلمان C4 تمایز واسکولیت دارویی با نوع ایدیوپاتیک همین آزمایشات غیر طبیعی در مدل دارویی آن است ومهترین داروی ایجاد کننده واسکولیت داروهای ضد تیرویید می باشدوحتی تا ماه ها بعد از شروع ضد تیرویید رخ می دهد.
درگیری کلیه یا کبد بطور مجزا به عنوان واکنش دارویی تا 3ماه بعد از شروع مصرف هم گزارش شده است.
مواجهه شدن بالینی
اگر دارویی مصرف آن قطع شده وتا 5برابر زمان نیمه عمر گذشته وهنوز واکنشی ایجاد نشده پس آن دارو برای متهم شدن برای ضایعات پوستی که شروع بیشتر از چند روز باشد دیگر درمظان اتهام نمی باشد یا بسیارغیر محتمل است.
اگر سابقه مصرف قبلی و همان ضایعات تکرار شده باشد متهم بودن آن دارو را قطعی می کند هرچند که عمده موارد در وهله اول مصرف است ومعمولا دیگر کسی مصرف نمی کند سابقه مصرف قبلی که به سلامتی گذشته یعنی که دنبال مقصر دیگری بگردیم (احتمال خیلی پایین است).
اولین کارقطع دارو است
قطع هرچه سریعتر داروی مقصر بسیار مهم است اولین قدم است والبته بایستی دقت کرد که همه داروها را متهم نکنیم وآن دارویی که چندان متهم نیست مصرفش را قطع نکنیم تا آن مشکل زمینه ای خود مشکل ساز نشود.
موارد استثنا
هرچند داروی مقصر شناسایی شده ولی به علت خفیف بودن ضایعات ویا به علت اهمیت بیماری زمینه ای گاهی دارو مقصر را ادامه مصرف می دهیم که بایستی در بیمارستان این کار انجام دهیم مثل درمان نموسیستیک کارینی در ایدز با سولفانامید.