ساقه مو که در خارج از پوست قرار گرفته است. ریشه مو که در داخل پوست قرار گرفته است، در انتها پهن تر است و به آن فولیکول یا پیاز مو گفته می شود.
اصولا مو جزو ضمایم اپیدرم است ولی به عللی به عمق نفوذ کرده و در اخل درم قرار گرفته است. سلول های سازنده مو در قسمت پیاز مو یا فولیکول مو قرار دارند.
تغذیه مو: از طریق رگ های ظریف ناحیه پاپی در ناحیه پیاز مو می باشد. پاپی، فرورفتگی انتهای پیاز مو است.
ترکیب اصلی مو، پروتئین کراتین است که جزو کراتین های سخت می باشد.
ساختنان ساقه مو از سه لایه تشکیل شده است:
-کوتیکول یا لایه خارجی
-لایه میانی یا کورتکس مو (اصلی ترین قسمت مو)
- لایه داخلی یا مدولا یا مغز مو
چرخه رشد مو
آناژن، مرحله رشد مو می باشد که به طور متوسط حدود 3 سال طول می کشد اما می تواند از 1 تا 8 سال در افراد مختلف طول بکشد. 87-85 درصد موها در این مرحله قرار دارند.
کاتاژن، مرحله انتقال بین دو مرحله دیگر است. یعنی مرحله رشد تا تکامل حدود 3 هفته طول می کشد. 1 درصد موها در این مرحله هستند.
تلوژن، مرحله استراحت مو می باشد. حدود 3 ماه طول می کشد. 12 درصد موها در این مرحله قرار دارند. این چرخه برای هر تار مو تکرار می شود و موی جدید در کنار یا از همان محل قبلی خارج می شود.
موی بچه ها بیشتر در مرحله آناژن قرار دارد. به همین دلیل تعداد ریزش موی آن ها کمتر از بالغان است.
تعداد ریزش مو
به طور معمول تعداد ریزش موها در حد 150-100 عدد در روز برای افراد بالغ و 70-50 عدد در روز برای کودکان طبیعی است.
انواع مو
معمولی: در نگاه براق و درخشنده بوده و در لمس نرم است. پوست سر سالم و بدون جوش است. اگر یک دسته مو را بلند کنیم به آهستگی سر جای خود بر می گردد. چربی طبیعی دارد.
چرب: به فاصله کوتاهی، چند ساعت پس از شستشو، موها به هم می چسبند و در نگاه ابتدا براق و سپس مات و کدر می شود. موها شل بوده و اگر دسته ای از موها را بلند کنیم به سرعت سر جای خود بر می گردد، شوره و خارش دارد، ممکن است پوست سر قرمز و جوش دار باشد. چرب بودن پوست و مو به میزان زیادی به ویژگی ژنتیکی افراد بستگی دارد.
خشک: در نگاه مات و بدون درخشندگی است. در لمس زبر و غیر قابل انعطاف است. هنگام برس زدن به حالت وز در می آید. تمایل به ایجاد موخوره دارد.
مختلط: در موهای بلند شایع است. پوست سر این افراد چرب و موها در انتها خشک می باشد. خصوصیت هر دو موی خشک و چرب را دارد.
عوامل موثر در رشد مو
عوامل هورمونی و زمینه ژنتیکی، جنس، استرس، بیماری و بارداری، مصرف داروها، تغذیه، آب و هوا میزان رشد مو در شب سریع تر از روز و در موهای سیاه بیشتر از موهای بلوند است.
عوامل موثر در حالات غیر طبیعی مو عبارتند از:
حرارت بیش از حد
مجاورت با آب دریا (نمک دار)
آب استخر (کلردار)
رنگ مو و استفاده از مواد شیمیایی
تحت کشش قرار دادن مو
آلودگی هوا
بیماری
دقت داشته باشید سوء تغذیه و کمبود ویتامین روی پوست و مو تاثر گذاشته و سبب ریزش مو، وز شدن، شکستگی، پوست دانه دار و ... می شود.
علل ریزش مو
-سوء تغذیه شامل کمبود روی، آهن، کلسیم و ویتامین ها
-اشکالات عروقی که سبب نقصان در خون رسانی به موها می شوند.
-بیماری: شایع ترین علت ریزش موی خانم ها کم خونی فقر آهن است. در سایر بیماری ها مثل کم کاری یا پر کاری تیروئید، بیماری های اتوایمیون و رادیوتراپی ریزش مو دیده می شود.
-برخی از داروها شامل آنتی متابولیت ها، آلوپورینول، OCP ها، هپارین، جنتامایسین، داروهای شیمی درمانی و مسمومیت با تالیوم
-علل تروماتیک مثل کشش بیش از حد مو و فشار
انواع ریزش مو (ALOPECIA)
-تخریب فولیکول مو همراه با اسکار که غیر قابل برگشت است.
-ریزش موی موقت بدون تخریب فولیکول مو. اسکار ندارد و قابل برگشت است و دو حالت دارد: منطقه ای و منتشر.
علل این ریزش مو:
-طاسی اثری آندروژنیک- طاسی ناشی از مواد شیمیایی- ریزش ناشی از اختلالات غدد داخلی- ریزش در فاز تلوژن- ریزش منطقه ای- ریزش ناشی از بیماری ها (کم کاری هیپوفیز A مادرزادی و B اکتسابی)- کم کاری و پرکاری تیروئید- کم کاری پاراتیروئید- دیابت- پرکاری غده فوق کلیه- عفونت های قارچی تریکوتیلومانیا- ریزش ناشی از آسیب های خارجی- ریزش در اثر مصرف داروها (ضد انعقادها، داروهای ضد فشار خون بالا، ویتامین A به مقدار زیاد).
موخوره: دو یا چند شاخه شدن انتهای موها را موخوره می گویند و بیشتر در کسانی که موی بلند دارند دیده می شود.
درمان: کوتاه کردن مو از قسمت بالای موخوره
- به کار بردن نرم کننده جهت پیشگیری و سایر مراقبت های موها
- به کار بردن شامپو با PH اسیدی یا خنثی
شوره سر:
شوره سر یا سبوره Pitiriasis Capitis با پوسته ریزی پوست سر مشخص می شود که همراه با خارش و گاهی اوقات همراه با قرمزی می شود. شوره سر نوع خفیف درماتیک سبوروئیک می باشد. درماتیک سبوروئیک یا دراماتیک شوره ای به ضایعات قرمز و پوسته دار پوست که با تولید سبوره (پوسته های چرب یا خشک سفید رنگ) و خارش همراه است، گفته می شود. این بیماری مسری نیست. پوست سر به طور طبیعی در اثر لایه لایه شدن طبقه شاخی آن لایه های شاخی قدیمی را از دست داده و لایه های جدید جایگزین می شوند. این عمل آهنگ و ریتم طبیعی و مشخصی دارد. اگر آهنگ و سرعت ریزش پوسته های طبقه شاخی مو از حالت طبیعی خارج شده و تشدید و تسریع شود حالتی به نام شوره سر ایجاد می شود. شوره سر به حدی شایع است که برخی متخصصان آن را امری طبیعی می دانند.
علل شوره سر
شوره سر به دلایل مختلفی از قبیل تغذیه نادرست، هیجان و نگرانی و استرس، هوای گرم و مرطوب یا سرد و خشک، پوست چرب، تعریق زیاد، عدم تعادل هورمون ها بخصوص آندروژن ها، مصرف بی رویه مواد آرایشی مو و عدم رعایت نظافت مو (شامپو نزدن مرتب، عدم شست و شوی کافی سر متعاقب استفاده از شامپو و با باقی ماندن بقایای صابون در پوسر سر)، همچنین گاهی به دلیل بیماری قارچی ظاهر می شود.
به گفته بعضی متخصصان علل اصلی شوره سر تغذیه نامناسب است بنابراین رژیم غدایی مناسب برای درمان آن توصیه می شود. پرهیز از خوردن چربی های حیوانی، پرهیز از زیاده روی در مصرف شیرینی هاف شکلات، آجیل، غذاهای سرخ شده و پر ادویه سلامت را به موها باز می گرداند. برای کسانی که با مشکل شوره سر روبه رو هستند خوردن سبزی ها و میوه ها و مواد پروتئین دار به مقدار فراوان تجویز می شود. غذاهایی که ویتامین های B،E،A و پروتئین به حد کافی دارند از شوره سر جلوگیری می کنند.
قارچ ها روی پوست سر بسیاری افراد وجود دارند اما همه این افراد به شوره سر مبتلا نیستند. درجه شوره سر در افراد مختلف، متفاوت است. نوعی قارچ عامل زمینه ای ایجاد سبوره در پوست سر است که موجب التهاب پوست سر می شود. قارچ ها ابتدا روی پوست سر و بعد روی چربی موجود در پوست سر ساکن می شوند. آن ها این چربی ها را به اسیدهای چرب دلخواه خودشان تجزیه می کنند و حتی موادی را که مانع و مزاحم رشد آن هاست از بین می برند. این التهاب باعث می شود سلول های پوست سر سریع تر تقسیم شده و محیط مناسبی برای رشد قارچ ها فراهم شود. همه این عوامل سبب می شوند تا تقسیم سریع تر سلول های پوست سر و در نتیجه شوره سر ایجاد شود. هنوز هم کسی نمی داند علت چند میلیون پوسته سر که هر روزه روی لباس افراد مختلف می ریزد چیست. در شرکت های سازنده شامپوهای ضد شوره، میکروبیولوژیست ها به دقت مشغول رشد دادن قارچ هایی هستند که از پوسته های ریز سر به وجود آمده اند. هدف آن ها این است که دریابند این قارچ ها روی چه موادی بهتر رشد می کنند تا به درمان قطعی شوره سر دست یابند. دو گونه از قارچ ها که باعث شوره سر می شوند شامل: «مالاسزیا وستریکتا» و «مالاسزیا گلوبوسا» می باشند. تنها علتی که باعث شده است همه فکر کنند «مالاسزیا فورفور» عامل شوره سر است این است که این قارچ روی محیط های کشت رشد می کند. اما دو گونه دیگر حساس تر از آن هستند که روی چربی های حیوانات یا گیاهان رشد کنند و برای رشد حتما نیاز به چربی پوست انسان دارند.
علت شوره سر التهاب پوست سر است و گاهی بیماری هایی مانند اگزما نیز سبب پوسته ریزی شدیدی در پوست سر می شوند. همچنین گاهی بیماری های عفونی مثل زرد زخم و شپش سر یا پدیکولوز به صورت پوسته در سر ظاهر می شوند. سایر اختلالات پوستی از جمله درماتیت سبوروئیک و درماتیک آتوپیک، آکنه روزاسه، پسوریازیس، چاقی، بیماری پارکینسون، استفاده از لوسیون های خشک کننده حاوی الکل و بیماری ایدز نیز از بیماری هایی هستند که باعث شوره شدید سر می شوند.
پیشگیری و درمان شوره سر
به طور قطعی پیشگیری ندارد. اما برای به حداقل رساندن شدت یا دفعات شعله ور شدن بیماری می توان از روش های زیر استفاده کرد:
برس زدن مرتب موها در درمان شوره سر اهمیت زیادی دارد زیرا سبب می شود که جریان خون سریع تر شود.
شستشوی روزانه موی سر با شامپوی مناسب. برای رفع شوره مختصر سر می توان از شامپوهای طبی ضد شوره از جمله سلنیوم سولفاید، کتوکونازول، پریتنیوم زینک و انواع شامپوهای پلیتار و شامپوهای آنتی سپتیک و نیز لوسیون های نرم کننده پوست استفاده کرد. در موارد شدیدتر امکان دارد شامپوهای حاوی قطران یا کرم حاوی کورتیزون تجویز شود. در شوره شدید سر (با پوسته ریزی) پماد 5 درصد اسید سالیسیلیک مفید است.
آزمایشی جهت تشخیص انواع مو
دو روز پس از شستشو، موی سر را با دست کنار بزنید. در حالت طبیعی نباید قرمزی، جوش و شوره سر داشته باشد. یک تکه کاغذ نازک (کاغذ مومی) بردارید و روی پوست سر بگذارید و دو دقیقه آن را نگه دارید. اگر چربی روی کاغذ در محل انگشت مشاهده نشد پوست سر خشک است. اگر اندکی آلودگی و چربی در قسمت تماس انگشت با کاغذ مشاهده شد پوست معمولی است و در صورتی که کاغذ خیلی چرب شد پوست سر، چرب است. در نوع مختلط، پوست سر چرب و موها در انتها خشک هستند.
آشنایی با PH و فلور طبیعی پوست
PH پوست در بخش بزرگی از بدن اسیدی است از 8/6-2/4 متغیر است. (PH پوست بسته به سن، جنس، نقاط بدن و بیماری تغییر می کند). پوست توسط تنفس سطحی و خروج گاز کربنیک از سطح، ذرات لایه شاخی و میکروب های طبیعی پوست PH را ثابت نگه می دارد. نکته مهم در مراقبت از پوست آن است که PH پوست همیشه در سطح اسیدیته پایین نگه داشته شود که این حالت از رشد میکروب هم جلوگیری می کند. صابون ها به دلیل خاصیت قلیایی که دارند با پوست واکنش داده و سبب تخریب لایه محافظ پوست می شوند.
عوامل موثر در اسیدیته پوست
اسید چرب موجود در ترشحات غده چربی، کراتین سطح پوست
اسید لاکتیک موجود در ترشحات غدد عرق
اسید آمینه ی موجود در لایه های اپیدرم (لایه آب- چربی)
اسید مانتل روی سطح پوست
تنفس پوست و آزاد شدن اسید کربنیک
فلور میکروبی و نقش آن در هضم چربی ها و ایجاد اسید چرب
در بدن در نواحی زیر بغل و کشاله ران، PH خنثی یا تا حدی قلیایی است. پوست مردان اسیدی تر است و پوست نوزادان تا حدود 2 سالگی خنثی است.
عوامل موثر بر PH پوست
عوامل داخلی: مانند رطوبت پوست، ترشحات غدد چربی پوست، نژاد، سن، عوامل بیماری یا بیماری زا و نقاط مختلف بدن
عوامل خارجی: مصرف صابون ها، شوینده ها و فرآورده های آرایشی- بهداشتی
جذب پوستی از راه منافذ عرق و منافذ غدد چربی انجام می شود.
عواملی که می توانند مانع جذب پوستی شوند شامل موارد زیر می باشند:
قشر شاخصی پوست که اگر برداشته نشود سطح جذب را کاهش می دهد.
گرد و خاک و آلودگی محیط زیست که مانع نفوذ مواد به پوست می شوند.
چربی پوست که با افزایش ترشح و بسته شدن منفاذ غدد چربی مانع جذب می باشد و بخصوص از عبور آن دسته از موادی که نمی توانند چربی را در خود حل کنند جلوگیری می کند.
خاصیت اسیدی پوست که مانع ورود میکروب ها و باکتری ها به داخل بدن می شود.
سدی که ناشی از بار الکتریکی سلول ها است و مانع نفوذ آب و مایعات خارجی به داخل بدن بوده و از طرف دیگر مانع خروج مایعات داخلی بدن به خارج از آن می شود.
موادی که قابل جذب هستند:
آب، گازها، اسانس های گیاهی، ویتامین ها، روغن ها و چربی ها.
اصول بهداشت پوست
پیشگیری از آسیب به پوست و رعایت بهداشت و سلامت پوست با:
انتخاب صحیح فرآورده بسته به نوع پوست
پاک کردن صحیح پوست
استفاده از ضد آفتاب مناسب پوست، کرم روز، دور چشم، کرم شب در صورت نیاز
استفاده از مرطوب کننده مناسب در صورت نیاز
خواب کافی، تغذیه مناسب، مصرف آب فراوان، مصرف ترکیبات دارای ویتامین C
از عوامل آسیب رسان پوست می توان به نور آفتاب، اشعه ماوراء بنفش، سیگار، الکل، ترومای مکرر، اختلالات هورمونی، سرما و گرمای شدید اشاره کرد.
انواع پوست
پوست طبیعی، پوست چرب، پوست خشک، پوست مختلط
پوست طبیعی: در نژاد سفید، رنگ پوست یکنواخت و صورتی ملایم بوده و در لمس، نرم و یک دست می باشد. بدون لک و جوش، کومدون، کوپروز و کیست چربی می باشد. نه زبر است و نه خشک. بلکه شفاف و درخشان است و سطح یکسان و یکنواختی دارد. در بیشتر افراد تا سن جوانی دیده می شود.
پوست خشک: پوستی است نازک که در نگاه منفذی ندارد. در لمس زیر است. نسبت به حرارت بسیار حساس است. روی سطح آن پوسته وجود دارد. ممکن است لکه های قرمز کوپروز داشته باشد. چروک های ظریف روی پوست مشاهده می شود. حالت کشیدگی احساس می شود و به راحتی توسط صابون تحریک می شود.
پوست چرب: به دلیل ترشح بیش از حد غدد چربی، این پوست مرطوب بوده و صاف تر بنظر می رسد. چین و چروک سطحی پوست کمتر می باشد. در نگاه ضخامت بیشتری دارد و براق است. منافذ باز داشته و مشکل این نوع پوست وجود کومدون و جوش است.
پوست مختلط: شایع ترین نوع پوست هم در خانم ها و هم در آقایان پوست مختلط است که در آن در ناحیه TZONE نواحی مرکزی صورت یعنی وسط پیشانی، بینی و اطراف آن، چانه و اطراف دهان چرب تر است و قسمت های محیطی یعنی دو طرف پیشانی، گونه ها و دور چشم خشک است. نگهداری این قبیل پوست ها سخت تر سات.
آزمایشی جهت تشخیص انواع پوست
صبح پس از برخاستن از خواب، صورت با آب و صابون شسته شده و خشک کنید. پس از آن از هیچ ترکیبی روی پوست استفاده نشود.
اگر از همان هنگام صبح، روی پوست بینی احساس پوسته پوسته شدن شد پوست خشک است.
اگر پوست روی بینی تا عصر فقط کمی پرب شده باشد پوست معمولی است.
اگر پوست روی بینی چرب و اطراف آن پوسته پوسته شد پوست مختلط است.
اگر پوست روی بینی از صبح تا ظهر خیلی چرب شده بود پوست چرب است.
دقت شود نوع پوست همیشه یکسان نیست و با افزایش سن، تغییر در نحوه زندگی، تغییر در آب و هوا و محیط زندگی، فصل، بیماری و نوع شغل، پوست تغییر می کند که باید همراه با آن مراقبت را هم تغییر داد.
نقش بهداشت روان در سلامت پوست و مو
پوست بخشی از کل سیستم بدن است و هر گونه تغییری در آن می تواند منعکس کننده اختلالات جسمی یا روحی باشد. فشارهای روحی، تنش، استرس و اضطراب، ترس و عصبانیت اثر خود را در پوست نشان داده باعث قرمز شدن یا رنگ پریدگی پوست می شوند. خارش عصبی، درماتیت، تریکوتایلومانیا (بیمار تمای به کندن موهای خود دارد، خراش های عصبی (Excoriation)) نوروتیک، پازیتوفوبیا (شخص پوست خود را مرتب می خرشاد و تصور می کند روی پوستش حشره ای در حال حرکت است)، آلوپسی آره آتا (ریزش موی منطقه ای)، بیماری های آلرژیک و اگزما، خارش مقعد و جویدن ناخن همه مثال هایی از اثرات عوامل روانی بر پوست و ضمائم آن هستند.
